1
Det er venta at klimaendringane i tillegg til høgare temperatur på kloden, òg vil føre til smelting av isbrear og havis som igjen vil gje stigande havnivå. Me veit òg at meir CO2 i atmosfæren igjen vil auke opptaket av CO2 i havet som vil gjere at havet vert surare. Konsekvensane av surare hav veit me mindre om, men det er truleg at det vil gje betre vekstvilkår for organismar som kan ta opp CO2 gjennom fotosyntesen (for eksempel algar) og dårlegare for dei andre artane. Ei mogeleg konsekvens av dette er meir omfattande algeoppblomstringar, lågare oksygennivå og potensielt også endring i store havstraumar. Dette kan påverke akvakultur i opne merdar i overflata negativt. Meir ekstremvêr kan òg ha negativ innverknad ved at det aukar risikoen for havari og rømt fisk. På land er det venta at endra nedbørsmønster vil gjere det krevjande å dyrke jorda i mange av dei tradisjonelle jordbruksområda. Alt dette er potensielle fysiske konsekvensar. Det er p.t. ikkje mogeleg å estimere den finansielle konsekvensen påliteleg.
Etter vårt syn er havbruk er ei viktig del av løysinga dersom me klarar å tilpasse og utvikle oss. Havbruk har lågare karbonavtrykk enn annan husdyrproduksjon, legg beslag på lite landjord og brukar svært lite ferskvatn. Klimaendringane bør difor føre til auka etterspurnad etter berekraftig sjømat med lågt karbonavtrykk.
Vår visjon er å sette standarden for framtidas havbruk. Det betyr òg at me må ta høgde for konsekvensane klimaendringane kan få for havbruket. Heilt konkret handlar dette om å redusere dei potensielle negative konsekvensane som kan oppstå som følgje av både klimaendringar i havet, men òg andre eksterne truslar som lakselus, predatorar, algar og maneter. For å kunne gjere det treng me å få betre kontroll over tilhøva inne i merdane, meir innsikt om endringar i omgjevnaden, og ei mogelegheit til å påverke vasskvaliteten. Dette er nokre av utfordringane me jobbar me med å løyse.
For å lukkast er det avgjerande med fokus på innovasjon og forsking. Derfor starta me i 2020 selskapet Eide Sustainable Marine Technology AS for å målrette denne satsinga internt i organisasjonen. Gjennom over 50 års erfaring med oppdrett har me lært at det handlar om å finne løysingar som spelar på lag med naturkreftene heller enn å kjempe imot dei. Å unngå lakselusa heller enn å fjerne den. Å unngå giftige algar heller enn å kjempe mot dei. Å nytte eigenskapane til det reine vatnet i fjorden til vår fordel, heller enn å forsøke å endre dei. Basert på denne innsikta og erfaringa har me starta å visualisere og førestille oss framtidas havbruk. Me har kalla visjonen vår for WATERMOON.
2
I Eide står me opp kvar dag for å forma morgondagens havbruk.
Verda treng redusert fotavtrykk, sunnare, og meir berekraftig mat. I Eide har me laga ein ny produksjonsplattform der målet er å re-setje standarden for sjømatproduksjon. Dette arbeidet er ei konstant reise, og plattformen vil kontinuerlig utvikla seg for å stadig verte betre.
Gjennom åra har me granska mange alternative produksjonsteknologiar. Me fant ingen som satte fisken i sentrum. Me veit me trenge løysingar som forbetra, ikkje kompliserte matproduksjon.
Når me navigerer gjennom uutforska farvaten, er me bevisste på at det er berre begynnelsen. Watermoon er ikkje kun teknologisk nyvinning; det er bærebjelken i ei frisk miljøteknologi, skreddarsydd for kvart individ av fisk. Naturen har gjeve oss retning – i alt frå tekstur til smak. I sitt naturlege element utforskar laksen heile vannsøyla. Med Watermoon har me ikkje berre anerkjent denne naturlige tilbøyeligheten, men forsterket den. Me har gitt liv til eit miljø for kvar fisk, skjerma frå naturens endringar. Og i kjernen av dette, er det ikkje berre teknologi, men da å ta vare havet.
Ved første blikk kan ein sjå Watermoon som berre eit anna verktøy. Men da representerer eit mykje djupare skifte. Biologi, i si essens, er ikkje om den ytre forma, men om forstå, opplevinga til kvar fisk. Mykje av vårt arbeid har vore ein intens utforsking – å finjustere vannstraumar, akustikk, lys og alle andre biologiske faktorar, slik at laksen kan oppleve ei essens av naturen i Watermoon. Over fem tiår med biologisk kunnskap, kombinert med milliarder av datapunkt, er smelta saman i det som gjer Watermoon unik. Men me stoppar ikkje her. Me vil stadig vidare, me veit at alt handler om konstant å utvikle og forbetre.
Oppdrettsnæringa har utfordringer med lus, avfall og rømninger. Verda må løyse utfordringar med klima, natur og matproduksjon. Watermoon bidreg til løysingane. Med Watermoon re-set me standarden for framtidas havbruk.
3
For å mette ei stadig veksande befolkning trengs det meir mat, men mykje av dagens landbruk er under aukande press. Dei marine råvarene er det òg avgrensa tilgang på. Me må derfor finne nye råvarer og ingrediensar til framtidas laksefôr, og det er viktig for oss og for våre interessentar at me bidreg til denne utviklinga.
Me sit ikkje med svara, men har som mål å bidra til å utvikle framtidas fôrråvarer. Dette vil me gjere gjennom å satse på forsking og fôrforsøk med nye råvarer. Me skal søkje råvarer som er betre for miljøet, utan å gå på kompromiss med verken fiskevelferd eller kvaliteten på sluttproduktet. Desse skal me teste ut i stor skala på våre forsøksstasjonar.
Tidlegare bestod laksefôret fyrst og fremst av marine råvarer som fiskeolje og fiskemjøl, produsert frå villfanga fisk. Dagens laksefôr består primært av plantebaserte råvarer som raps, soya og kveite, i tillegg til ein mindre del marine råvarer. Denne utviklinga har vore viktig, og det er lagt ned stor innsats i bransjen for å redusere bruken av villfanga fisk til fôr. Fiskeolje og fiskemjøl frå villfanga fisk er ei avgrensa ressurs og kan ikkje dekke behovet for marine fôrråvarer. Samtidig er det òg utfordringar med å nytte plantebaserte råvarer. Det er marine råvarer som er mest naturleg for laksen, og dei plantebaserte har sine eigne utfordringar med avskoging, erosjon og tilgang på ferskvatn som du kan lese meir om i andre delar av denne rapporten.
Gjennom vårt heileigde dotterselskap Norforsk AS driftar me to forskings- og utviklingsløyve i Nordfjord i samarbeid med Veterinærinstituttet og Norges Miljø- og Biovitenskapelige Universitet (NMBU). Målet med desse forsøka er nettopp forsking og utvikling av nye og meir berekraftige fôrråvarer, både for fisken, forbrukaren og planeten. Ei av utfordringane med plantebaserte råvarer er at desse kan påverke tarmhelsa til oppdrettslaksen negativt. Norforsk testar mellom anna ut ulike fôrråvarer med tanke på å avdekke tarmforandringar, forskjellar i tilvekst, fôrutnytting, bakterieflora i tarmen, lusetal og dødelegheit.
I 2021 investere me i nytt forsøksanlegg på lokalitetane Isane og Bakjestranda i Nordfjord. Lokaliteten Isane er utstyrt med eit moderne ti-burs stålanlegg med integrert fôrflåte, hybrid batteridrift og eit eige felt-laboratorium d. På Bakjestranda har me òg investert i eit nytt storskala forsøksanlegg med seks ringar og fôrflåte med hybrid batteridrift. Norforsk har òg ein eigen doktorgradsstipendiat, Linn. Ho er frå Osmundsvåg i ytre Nordfjord og skal dei neste åra arbeide med fôrforskinga vår i samband med at ho samtidig tek ein doktorgrad ved NMBU. I 2022 fekk me innvilga vårt fyrste løyve til å drive integrert havbruk. Dette er vårt første steg i ei retning for å kunne utnytte slam og næringssalta som laksen skil ut til å produsere lokale og berekraftige fôrråvarer i sjøen.
Norforsk starta med fôrforsøk i 2011 der ein mellom anna undersøkte korleis ulike proteinkjelder påverkar tarmhelsa hjå fisk. Utgangspunktet for dette var at nokon planteingrediensar viste seg å gje tarmbetennelse hjå fisken. Fôrindustrien sitt ynskje om å gjere seg uavhengige av knappe marine fôrressursar med plantebaserte ingrediensar kunne sjå ut til å ha ein potensiell negativ effekt på fisken si helse og velferd. Fermentering av plantebaserte ingrediensar har vist seg å vere positivt for tarmhelse hjå gris og fjørfe. Derfor starta me forsøk med fôr til laksen der ein del av planteproteina var fermenterte. Me gjorde òg forsøk der me tilsette taremjøl i fôret for å betre opptaket av jod hjå fisken. Me gjennomfører no forsøk der vi ser på om mjøl frå svarte soldatflugelarver er ei god proteinkjelde for laks. Desse, saman med andre insektslarvar er ei potensiell sirkulær proteinkjelde, då den blant anna kan beite på slam frå lakseproduksjon og anna biologisk avfall. Me trur òg at denne råvara vil være betre eigna enn dei plantebaserte råvarene. Resultata så langt er lovande og me ventar i spenning på nye resultat. Du kan lese meir om resultata og forsøka våre på www.norforsk.no
4
Me ønsker å tilby våre kundar full sporing på laksen dei kjøper av oss, med informasjon om kor og når rogna vart klekka, kva vaksiner fisken har fått, kva fôr den har ete, slaktetidspunkt og så vidare. Dette er vårt hovudfokus. I tillegg skal me ha kontroll på at leverandørar i verdikjeda vår opererer i tråd med lovar og reglar og respekterer grunnleggande menneskerettar. Her er tredjepartsertifiseringar viktige.
100 % av våre anlegg er sertifiserte etter Global Gap standarden, ei global tredjepart-sertifisering som har stort fokus på både sporing og sosiale forhold. Global GAP reviderer også våre nøkkelleverandørar.
I fôret vårt inngår marine råvarer i form av fiskeolje og fiskemjøl. Ein del av dette kjem frå avskjer og biprodukt, og ein del kjem frå villfisk som er ueigna eller lite attraktiv for humant konsum. Alle dei marine råvarene i vårt fôr kjem frå fiskeri som opererer i tråd med FAO sine prinsipp for berekraftige fiskeri, inkludert avskjer og bifangst, og stammar ikkje frå IUU-fiskeri (ulovleg, urapportert eller uregistrert) eller frå artar klassifisert som kritisk trua eller trua i tråd med IUCN si raudliste.
Dei marine råvarene som inngår i fôret består av ei rekkje artar frå ulike område og har ulike tredjepartsertifiseringar, der dei mest nytta er MSC og MarinTrust, samt fiskeriforbetringsprogram som FIP og MarinTrust IP. Ein liten del er ikkje sertifiserte, noko som kan skuldast ulike grunnar, som bifangst frå sertifiserte fiskeri, volum frå fiskeri der FIP er under etablering, eller ved kortsiktig mangel på sertifiserte råvarer. I følgje vår hovudleverandør av fôr kom 94% av dei marine råvarene frå sertifiserte fiskeri. Du kan lese meir om dei marine fôrråvarene i emnet om biodiversitet.
Av dei plantebaserte råvarene er det soya som har vore mest omstridt, då oftast i samband med risiko for avskoging. Eide nyttar difor berre Europeisk soya, og 100% av denne er sertifisert etter Europe Soya –standarden. Alle plantebaserte råvarer i fôr til vår fisk er GMO-frie. Både marine- og plantebaserte råvarer kan sporast hjå våre fôrleverandørar, minimum til nasjonalt nivå for opphav.
5
Som ei familiebedrift med generasjonsperspektiv er det utruleg viktig med god forretningsskikk. Alt me gjer skal me gjere i tråd med våre verdiar og det skal tole dagens lys.
Me anerkjenner og respekterer dei grunnleggande menneskerettane. Me har nulltoleranse for all økonomisk kriminalitet som kvitvasking, underslag, utpressing, prissamarbeid, korrupsjon og bedrageri. Me skal følgje reglane som gjeld i arbeidslivet og me støttar og anerkjenner arbeidaren sin fagforeiningsfridom, religionsfridom og ytringsfridom, samt retten til ei anstendig løn å leve av. Me har nulltoleranse for alle
formar for barnearbeid og tvangsarbeid. Me forventar at alle våre samarbeidspartnarar, leverandørar og underleverandørar òg etterlev desse prinsippa.
Me er ei lita og oversiktleg bedrift og fokuserer mest på å skape og bevare gode haldningar og relasjonar bygd på gjensidig tillit. Pålitelegheit er ein av våre kjerneverdiar og me skal vere til å stole på. Me forventar det same frå våre leverandørar, kundar, samarbeidspartnarar og tilsette og skal stille tydelege krav.
I tillegg til våre kjerneverdiar har me implementert rutinar som skal redusere mogelegheitene for brot på våre verdiar. Dette sikrar me mellom anna gjennom tett involvering frå eigar til røktar og god arbeidsdeling mellom merdane og kontoret, òg med vår eksterne regnskapsførar og revisor.
Gode ordningar og arbeidsvilkår for dei tilsette skal òg bidra til å redusere sjansen for at nokon skal trenge eller føle seg pressa til å bryte lover eller interne retningslinjer.
Me har gjennomført risikovurdering for brot på menneskerettane i verdikjeda vår i tråd med krava i loven og har utarbeida erklæring om dette arbeidet som er tilgjengeleg på våre nettsider og i denne rapporten.
Me har òg gjennomført ei innleiande og overordna risikovurdering knytt til risiko for korrupsjon. Denne viser ingen vesentlege risikoar, men syner at risikoen er høgast for tilsette som arbeidar innan sal, innkjøp og forretningsutvikling, samt for våre leiarar. Me har ikkje gjennomført spesifikk opplæring i anti-korrupsjonsarbeid blant våre tilsette, men planlegg slik opplæring for dei tilsette der risikoen er størst i løpet av 2023.
Me har utarbeida etiske retningslinjer som òg omfattar anti-korrupsjon. Desse er kommunisert og tilgjengeleggjort for alle våre tilsette gjennom vårt IK og kvalitetssystem.
Me har ikkje avdekka tilfelle av eller mistanke om korrupsjon i 2022 verken internt i Eide-konsernet eller hjå våre leverandørar.
6
Vårt arbeid med å handtere risiko for brot på menneskerettane er forankra i vår visjon om å «Sette standarden for framtidas havbruk». Etter vårt syn er det ikkje mogeleg å sette standarden for noko som helst utan ei grunnleggande respekt for menneskerettane i alt me gjer.
Arbeidet er også forankra i våre kjerneverdiar; Påliteleg, Uredd, Lidenskapeleg og Kreativ. I påliteleg ligg det at me skal ha tillit til kvarandre og stå for det me seier og gjer. I verdien uredd ligg mellom anna at me skal tørre å sei ifrå når noko er gale, og tørre å gå våre eigne vegar. Me forventar det same frå våre leverandørar.
Me har også definert fire løfter som skal være førande for korleis me driv verksemda vår. Me kallar dette for våre fire F-ar; Folk, Fisk, Fjord og Framtid. Løftet Folk handlar både om korleis me tek vare på folka i verksemda, både dei tilsette og folk hjå innleigde eller leverandørar, om forholdet til folk i lokalsamfunna der me driv, og om folka som til slutt skal ete produkta me lagar.
I tillegg til desse overordna retningslinjene har me definert etiske retningslinjer for verksemda og våre leverandørar.
Me har ikkje avdekka tilfelle av faktiske brot på grunnleggjande menneskerettar eller mistanke om slike brot. Me har gjennomført ei kvalitativ, risikobasert vurdering der me har gått igjennom dei ulike prosessane og aktivitetane i verksemda vår, og kategorisert ibuande risiko basert på kva land vara eller tenesta normalt vert levert frå og kva type arbeidskraft som vært nytta.
Me har all vår verksemd i Noreg og handlar i all hovudsak våre varer og tenester frå lokale, norske verksemder. I denne kategorien ligg mellom anna alle våre smoltleverandørar, elektro og automasjon, verft for reparasjon og vedlikehald av båtar, leige av båtar for behandling av fisk og kjøp av slakteritenester. Her vurderer me risikoen som låg.
Me har òg ein del leverandørar av varer og tenester i andre europeiske land. Her vurderer me òg risikoen som låg når vara eller tenesta er basert på avansert arbeidskraft. I nokre tilfelle, for eksempel ved kjøp av større utstyr som fôrflåtar eller båtar, vil skrog kunne være produsert av underleverandørar på utanlandske verft. Denne type tilverknad har ei kombinasjon av avansert og manuell arbeidskraft, og her vurderer me at ibuande risiko kan være moderat i enkelte tilfelle.
Me har identifisert to leverandørgrupper med høg ibuande risiko som me vil følgje opp med nærmare tiltak, dette gjeld leverandørar av fiskefôr og leverandørar av nøter og tauverk. Fôr utgjer ein stor del av våre kostnader og råvarene til fôret kjem frå ei rekke mindre underleverandørar i ei rekke ulike land, fleire av desse kan være sårbare land og område med låg grad av beskyttelse. Produksjon av notlin og tauverk krev mykje manuelt arbeid og skjer ofte med bruk av underleverandørar i lågkostland, mellom anna i India. Me har totalt fem leverandørar innanfor desse to kategoriane.
Samtalar med leverandørar
Me har gjennomført innleiande samtalar med våre fôrleverandørar for å kartlegge korleis dei sjølv vurderer og arbeider med risikoen. Formålet med samtalane var i første rekke å auke vår forståing av risikoen. Basert på samtalane har me for enkelte av leverandørane fått avkrefta at det vært nytta råvarer frå sårbare land og for desse er risikoen justert ned til moderat. For éin av leverandørane opprettheldt me vurderinga om høg risiko etter innleiande samtalar.
Me har gjennomført tilsvarande innleiande samtalar med enkelte av våre notleverandørar for å kartlegge også denne risikoen nærare. Basert på dei innleiande vurderingane opprettheldt me vurderinga om høg ibuande risiko, mellom anna basert på at me fekk bekrefta vår hypotese om at mykje av notlinet var produsert hjå underleverandørar i lågkostland, mellom anna i India.
Due diligence
Me har gjennomført due diligence-handlingar der me har etterspurt utfyllande dokumentasjon om våre leverandørar sine rutinar og retningslinjer knytt til handtering av risiko for brot på menneskerettane, korleis dei følger opp sine underleverandørar på området, eventuelle tredjepart-sertifiseringar og bedt om innsyn i deira eiga rapportering etter Åpenhetsloven for dei det er aktuelt for.
Basert på mottatt dokumentasjon er vår vurdering at leverandørane har etablert gode rutinar og retningslinjer for risikovurdering, innkjøp og leverandørkontroll, og dei gjennomfører revisjonar og tilsyn der risikoen er størst. Sjølv om det er område med vesentleg risiko, har me ikkje fått kjennskap til konkrete tilfelle med avdekka negative konsekvensar. Alle leverandørane har òg ei eller fleire tredjeparts-sertifiseringar som ytterlegare reduserer risiko, eksempelvis Global GAP, ASC, ISO 9001 eller «Great place to work», og leverandørane er sjølv underlagt krav om rapportering etter Åpenhetsloven. Basert på dette vurderer me at risiko etter eksisterande tiltak hjå våre leverandørar er akseptabel, men me vil følgje opp med ytterlegare handlingar framover for å kontrollere at rutinane er implementerte og fungerer etter hensikta.
Me i Eide vil fortsetje arbeidet med å redusere risiko for brot på menneskerettane gjennom å stille tydelege krav til nye leverandørar, og å framleis ha jamleg og god dialog med våre eksisterande leverandørar. I tillegg vil me framover vurdere å i større grad standardisere krav om spesifikke tredjepartssertifiseringar. Kombinert med at me gjer våre eigne risikovurderingar på områder og innfører tiltak der risikoen er størst, meiner me at risikoen for brot på menneskerettane i vår verdikjede i all hovudsak er låg.
